عبدالغفار نجم الملک و نقش او در دورة گذار از دانش جغرافیای سنتی به جغرافیای نوین

هدف پژوهش: این پژوهش بر آن است تا با بررسی متون تألیفی و فعالیت­های علمی نجم­الملک در زمینة جغرافیا، به روشن شدن دورة مهمی از تحولات کشور، یعنی دورة گذار دانش جغرافیای سنتی به دورة نوین بپردازد و نقش او را در این انتقال مورد ارزیابی تاریخی قرار دهد. روش/رویکرد پژوهش: روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و به شیوة اسنادی و کتابخانه­ای است و در ادامه، اطلاعات گردآوری شده، سازماندهی و تجزیه و تحلیل شده است. یافته­ها و نتیجه­گیری: همزمان با تأسیس دارالفنون، آموزش علوم نظامی، نقشه­نگاری و جغرافیای مدرن در ایران آغاز شد و پس از هفت سال، نخستین گروه از محصلان دارالفنون، فارغ­التحصیل شدند. نجم­الملک یکی از این دانش­آموختگان بود که به­مدت چهار دهه، به­عنوان نخستین معلم ایرانی علوم ریاضی و جغرافیای جدید در کنار سایر معلمان فرنگی به تدریس و نگارش کتاب­های درسی در دارالفنون پرداخت. علاوه­بر تدریس، نجم­الملک، بانی خدمات علمی بسیاری بود. نخستین سرشماری علمی، ساخت کرة جغرافیایی جواهرنشان، تدوین نخستین اطلس جغرافیایی و ترسیم نقشة دارالخلافه، بخشی از دستاوردهای علمی او در شاخه­های مختلف جغرافیای انسانی و جمعیت، طبیعی، و سیاسی به­شمار می­آید که نقش مهمی در شکل­گیری و گسترش جغرافیای جدید در ایران داشته است.